دره خرم‌آباد که در دامنه زاگرس غربی قرار دارد، به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین مناطق سکونت بشری در ایران، از سوی یونسکو به‌عنوان میراث جهانی به ثبت رسید. این منطقه با موقعیت ویژه جغرافیایی، قرن‌ها به‌عنوان گذرگاه فرهنگی میان بین‌النهرین، فلات ایران و آسیای مرکزی ایفای نقش کرده است.
عطا حسن‌پور، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان لرستان در گفت‌وگو با وب‌سایت «آرکیالاژی نیوز» اعلام کرد: «چشم‌انداز سخت و صخره‌ای منطقه خرم‌آباد در دل خود غارها و پناهگاه‌هایی دارد که نشانه‌هایی از حیات انسانی در حدود ۶۰ هزار سال پیش از دوران پارینه‌سنگی میانه تا عصر برنز را در خود جای داده‌اند.»
در پرونده ثبت جهانی، پنج محوطه باستانی شامل یافته‌های از قبیل قمری، کنجی، گیلوران و غار گر ارجنه قرار دارند که به‌صورت پیوسته سیر تحول فرهنگی انسان را در این منطقه نشان می‌دهند و از جوامع شکارچی کوچ‌نشین تا شکل‌گیری اجتماعات یک‌جانشین را در خود جای داده‌اند.
دکتر سونیا شیدرنگ، باستان‌شناس دانشگاه شهید بهشتی و مسئول علمی تهیه پرونده ثبت جهانی، سال‌ها با همکاری پژوهشگران داخلی و خارجی روی این محوطه‌ها تحقیق کرده است. وی گفت: «دره خرم‌آباد را در متن روایت جهانی تحول انسان و شکل‌گیری فرهنگ نمادین قرار دادیم و توانستیم اهمیت علمی آن را اثبات کنیم.»
وی افزود: «در حفاری‌های داخل غار شواهد ارزشمندی از فرهنگ بارادوستی (حدود ۴۰ تا ۲۵ هزار سال پیش) مانند صدف‌های دریایی سوراخ‌شده، دندان گوزن با آثار سوراخ روی آنها و آویزهای هماتیتی به‌دست آمده که نخستین نمادهای رفتاری انسان هوشمند در این منطقه را نشان می‌دهد.»
هر یک از این محوطه‌ها روایت مستقلی از زندگی بشر در دوران‌های مختلف ارائه می‌دهند. از غار یافت‌شده با آثار فرهنگی انسان‌های مدرن، تا غار قمری که دوره‌هایی از حضور نئاندرتال‌ها تا اجتماعات عصر مس را در خود دارد. غار کنجی نیز با لایه‌های عمیق باستانی، سیر تحول جوامع از کوچ‌نشینی به سکونت دائم را به تصویر می‌کشد.
دکتر شیدرنگ همچنین گفت: «این محوطه‌ها نه تنها پیشرفت ابزارسازی و تفکر انسان را نشان می‌دهند، بلکه محل تماس انسان‌های نئاندرتال و هوشمند نیز بوده‌اند که برای فهم سیر تکامل بشر بسیار اهمیت دارد.»
جان اسپث، استاد بازنشسته دانشگاه میشیگان و سرپرست مشترک کاوش‌های غار کنجی در سال ۱۹۶۹، ثبت جهانی این محوطه‌ها را "ارج‌گذاری بر زحمات نسل‌های پیشین باستان‌شناسان" دانست. وی گفت: «دانستن این‌که کار ما پس از دهه‌ها، بخشی از این موفقیت شده، بسیار ارزشمند است.»
فریدون بیگلری، رئیس بخش پارینه‌سنگی موزه ملی ایران نیز با اشاره به یافته‌های جدید در غار قمری گفت: «این محوطه‌ها مدارکی مستند و علمی از حضور نئاندرتال‌ها و تماس آنها با انسان‌های اولیه در خود دارند و نقش مهمی در درک سیر مهاجرت انسان به زاگرس ایفا می‌کنند.»
با این ثبت جهانی، ایران در کنار کشورهایی مانند فرانسه، اسپانیا، چین، هند و اندونزی قرار گرفت که صاحب میراث پارینه‌سنگی در فهرست جهانی یونسکو هستند.
دره خرم‌آباد اکنون به‌عنوان یکی از کانون‌های مهم شکل‌گیری تمدن بشری، جایگاهی شایسته در تاریخ جهانی یافته است.
م/۱۱۰*
نظر شما