به گزارش تابش کوثر و به نقل از خبرگزاری حوزه، امام محمد باقر(ع) پنجمین امام شیعیان بعد از پدرش امام سجاد(ع) است. مشهورترین لقب ایشان «باقر» به معنای شکافنده است که بر پایه حدیث لوح، این لقب را پیامبر اکرم(ص) پیش از ولادتش به او داد. امام باقر(ع) حدود ۱۹ سال امات شیعیان را برعهده داشت و در ۵۷ سالگی در ۷ ذی‌الحجه سال ۱۱۴ هجری قمری به شهادت رسید. برخی هشام بن عبدالملک و بعضی ابراهیم بن ولید را عامل شهادت حضرت دانسته‌اند.
طبق منابع تاریخی، امام محمدباقر(ع) هنگام واقعه کربلا خردسال بود و در این واقعه حضور داشت.
به مناسبت شهادت امام محمدباقر(ع) با حجت‌الاسلام ایوب اشتری از کارشناسان و پژوهشگران حوزوی به گفتگو نشستیم.
ابتدا نکاتی در خصوص ولادت و نسب پدری و مادری امام محمدباقر علیه‌السلام بفرمائید.
امام محمدباقر علیه‌السلام یکم رجب سال ۵۷ هجری قمری در شهر مدینه چشم به جهان گشود. نام آن حضرت «محمد» کنیه‌اش «ابوجعفر» و لقبش «باقرالعلوم» یعنی «شکافنده‌ی دانشها» است.
ایشان سه سال اول عمرش را در زمان «معاویه» سپری کرده است و چهار سال عمرش را در زمان «یزید بن معاویه» و پسرش و بعد از آن هم در زمان «عبدالمک مروان» زندگی خودش را سپری کرده است.
امام محمدباقر علیه‌السلام سال ۹۶ بعد از شهادت پدر بزرگوارش امام سجاد(سلام الله علیه) امامت جامعه اسلامی را عهده‌دار می‌شود و در سال ۱۱۴ هجری هم توسط سمی که «عبدالمک مروان» و یا پسرش «ولید» به ایشان می‌دهد او را مسموم می‌کند، و به درجه شهادت می‌رسد. و در «قبرستان بقیع» در کنار قبر مطهر پدر بزرگوارش و عموی عزیزش دفن می‌شود. این در حقیقت یک بیوگرافی از زندگی و شهادت آقا امام باقر(سلام الله علیه) است.
نسب امام محمدباقر علیه‌السلام از پدر و مادرشان به پیامبر اکرم و حضرت علی و حضرت فاطمه‌زهرا علیهم‌السلام می‌رسد، زیرا پدر او امام زین‌العابدین علیه‌السلام فرزند امام حسین علیه‌السلام، و مادر او فاطمه ام عبدالله دختر امام حسن‌مجتبی علیه‌السلام است. بدین سبب برخی آن حضرت را به ابن الخیرتین و علوی بین علویین لقب داده‌اند.
در واقع ایشان از سوی پدر، نوه امام حسین علیه‌السلام و از سوی مادر، نوه امام حسن علیه‌السلام است. همسر حضرت محمدباقر علیه‌السلام، «اُمّ فَروه» از زنان با ایمان و با فضیلت است. او دختر قاسم بن محمد بن ابی‌بکر و مادر امام صادق علیه‌السلام نیز می‌باشد.
در باب فضائل و مناقب امام محمدباقر علیه‌السلام نکاتی را ذکر کنید
همانطور که اشاره شد لقب باقرالعلوم لقب مختص امام محمدباقر سلام‌الله‌علیه است. در عصر امام محمدباقر علیه‌السلام زمینه‌ای فراهم شد که بعد از قریب یک قرن از ظهور اسلام زمینه خوبی برای ایفای نقش علمی خاص برای امام فراهم شد. رسول‌الله صل‌الله‌علیه‌وآله به جابر فرمودند: إنّکَ ستُدرِکُ رجُلاً مِنّی، اسمُه اسْمِی و شَمائلُهُ شَمائلی یَبْقَرُ العِلْمَ بَقْرا. تو مردی از خاندان مرا درک خواهی کرد که نامش نام من، و رفتار و کردارش، رفتار و کردار من است و دانش را تا ژرفایش می‌شکافد.
بحارالانوار مجلسی، جلد۴۶، صفحه۲۹۴.
آن تعبیر معروف رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله به جابر بن عبدالله انصاری بود. حضرت در روایت معروفی امام و نیز ائمه علیهم‌السلام را به اسم معرفی کردند. در کنار این مطلب نه تنها این عظمت در نگاه شیعه جاری است، بلکه اهل تسنن هم جایگاه ویژه‌ای را برای امام محمدباقر علیه‌السلام قائل هستند که به نمونه‌هایی اشاره خواهیم نمود. «ذهبی » که از علمای سرشناس در نزد اهل تسنن است و با شیعه میانه خوبی هم ندارد، و حتی عده‌ای از علما او را به ناصبی بودن متهم کرده‌اند، وقتی به امام محمدباقر سلام‌الله‌علیه می‌رسد می‌گوید او: «سید، امام، فقیه و یصلح للخلافة» او بزرگواری است، که شایسته تصدی خلافت مسلمین است.
همچنین در تعبیر دیگر، ایشان می‌گوید امام محمدباقر سلام‌الله‌علیه «وکان أحد من جمع بین العلم و العمل و السؤدد» تنها کسی است که میان علم و عمل و سیادت و بزرگواری جمع کرده است « و کان أهل للخلافة» او اهلیت برای خلافت دارد. سیر أعلام النبلاء؛ مؤلف: محمد بن أحمد بن عثمان، الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، جلد۴، صفحه۴۰۲.
یا فخر رازی که چهره شناخته شده‌ای است در میان شیعه و اهل سنت در تفسیر سوره کوثر، تفسیر زیبایی دارد، می‌گوید: مراد از کوثر، فاطمه است، چون اولاد با برکتی از او به یادگار خواهد ماند: فانظر کم قتل من أهل البیت، ثم العالم ممتلئ منهم و لم یبق من بنی‌امیة فی الدنیا أحد یعبأ به، ثم أنظر کم کان فیهم من الأکابر من العلماء کالباقر و الصادق و الکاظم و الرضا علیهم السلام. چه افراد زیادی از اهل‌بیت کشته شدند، ولی جهان، مملو از نسل اهل‌بیت است. از بنی‌أمیه، کسی که سرش به تنش بیارزد، وجود ندارد. چه شخصیت‌های بزرگ و کم نظیری از نسل رسول‌الله صل‌الله‌علیه‌وسلم هستند، مانند باقر و صادق و کاظم و رضا علیهم‌السلام. تفسیر الرازی، جلد۳۲، صفحه۱۲۴.
عبدالله بن عطاء می‌گوید: ما رأیت العلماء عند أحد أصغر علما منهم عند أبی جعفر. من شخصیت‌های علمی اهل‌سنت را از نظر علمی، حقیرتر و کوچک‌تر از ابو جعفر دیدم. تذکرة خواص الأمة لسبط إبن الجوزی، صفحه۳۳۷. که از این دست گزارش ها و مطالب نسبت به جایگاه والای حضرتش وجود دارد که به همین اندازه کفایت می‌کنیم.
شرایط سیاسی دوران امام محمد باقر علیه‌السلام چگونه بود و ایشان چگونه در این شرایط توانستند اسلام ناب محمدی و تشیع را حفظ کنند؟
دوران امامت امام محمدباقر علیه‌السلام مصادف با ادامه فشارهای خلفای بنی‌امیه و حکام آنها با شیعیان در عراق بود، و توصیه امام به شیعیانش این بود که: «من بلی من شیعتنا ببلاء فصبر کتب الله له اجر الف شهید.» «کسی از شیعه ما به مصیبت گرفتار شود و پایداری نماید، خداوند پاداش هزار شهید را برای او می‌نویسد. این حدیث امام حاکی از فشارهایی است که بر شیعیان وارد می‌شد و امام می‌کوشید بدین وسیله آنان را به مقاومت و خویشتن‌داری هر چه بیشتر فرا بخواند و این سخت‌گیری‌ها به دلیل ادعای ولایت و امامت امامان بود.
در این اوضاع تیزبینی و هوشمندی امام محمدباقر علیه‌السلام فرصت و موقعیت را مناسب دید که به دور از چشم غوغاگران قدرت و حکومت، با زیرکی بسیار به تبیین دین اسلام راستین بپردازد، لذا حضرت یک نهضت فکری و علمی را طراحی و پایه‌ریزی کرد و در اندک زمانی توانست انسان‌های مستعد و علاقمند از بازماندگان صحابه رسول خدا صل‌الله‌علیه وآله و بزرگان از تابعین و رؤسایی از فقهای مسلمین را به گِرد خود فراهم آورد و به آموزش علم و معارف اصییل اسلامی به آنها پرداختند.
در حقیقت این مقدمه بزرگ برای نهضت امام جعفرصادق علیه‌السلام بود که در ادامه نهضت علمی امام محمد باقر علیه‌السلام به تربیت بیش از چهار هزار شاگرد اقدام داشته باشند، که این نهضت علمی زمینه سربلندی شیعه از نظر سیاست، و در بینش و نگرش در حوزه‌های کلام، فقاهت و دیگر موارد شده، که در مقایسه با دیگر مذاهب اسلامی و ادیان یک انسان منصف بررسی می کند، واقعیت امر آن را مرهون این ازخودگذشتگی توسط این دو امام معصوم می‌بیند، که اگر به ما شیعه جعفری می‌گویند به اعتبار این
معارف می گویند که زمینه ی آن را امام محمدباقر پایه‌گذاری نمودند.
امام محمد باقر(علیه السلام) به علم و دانش بالا معروف بودند و نهضت بزرگ علمی را شکل دادند؛ جنبه‌های جایگاه علمی ایشان چه بود و برای عموم مسلمین چه کاربردی داشت؟
در جواب به این سوال اجازه بدهید به کلام محمد ابو زهره عالم مشهور اهل‌سنت درباره حضرت امام محمدباقر علیه‌السلام در کتاب الامام الصادق علیه‌السلام اشاره کنم که خیلی مختصر اما کامل جایگاه حضرت را به نمایش قرار می‌دهد. ایشان می‌نویسد: «و کان ابنه محمد الباقر وریثه فی امامه العلم، و نبل الهدایه، ولذا کان مقصد العلماء من کل البلاد الاسلامیه، و ما زار أحد المدینه الا عرج علی بیت محمد الباقر یاخذ عنه؛ امام محمد باقر علیه‌السلام وارث علم امامت و سرشناس در هدایت‌گری امت بود و به این جهت، مقصد علمای تمام ممالک اسلامی بوده است. هیچ کسی شهر مدینه را زیارت نمی‌کرد، مگر آنکه به درب خانه امام محمدباقر علیه‌السلام می‌آمد و در منزل حضرت توقف می‌کرد و از محضر او بهره می برد».
ابو زهره در ادامه می نویسد: «و کان یقصده من أئمة الفقه و الحدیث کثیرون ، منهم سفیان الثوری، و سفیان بن عیینة محدث مکة، و منهم أبو حنیفه فقیه العراق؛ امام محمد باقر علیه‌السلام مقصد و ملجأ بسیاری از ائمه‌ی فقهی و حدیثی اهل سنت بوده است که از میان آنان سفیان ثوری و سفیان بن عیینه مشهور به محدث مکه و ابو حنیفه از فقهای عراق از ائمه اربعه اهل‌سنت از حضرت بهره‌ها برده اند.»
در خصوص نحوه شهادت امام محمدباقر علیه‌السلام توضیح دهید
امام محمدباقر علیه‌السلام قبل از شهادت، به فرزندشان امام جعفرصادق علیه‌السلام وصیت کردند، ده سال در «منی» برایشان عزاداری برپا کنند و برای مصارف آن از جمله برای نوحه خوان، مقداری پولی را معین کردند. متن روایت به نقل مرحوم کلینی با سندش این است: عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ لِی أَبِی یَا جَعْفَرُ أَوْقِفْ لِی مِنْ مَالِی کَذَا وَ کَذَا لِنَوَادِبَ تَنْدُبُنِی عَشْرَ سِنِینَ بِمِنًی أَیَّامَ مِنًی.
یونس بن یعقوب از امام جعفرصادق علیه‌السلام نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: پدرم به من فرمود: ای جعفر، از مال من فلان مبلغ را وقف کن تا نوحه سرایان در ایام حج در منی به مدت ده سال برایم نوحه سرائی کنند. الأصول من الکافی، جلد۵ صفحه۱۱۷، حدیث۱
هدف امام باقر علیه السلام از وصیت‌شان به اقامه عزاداری ده ساله در منی، معرفی اهل‌بیت علیهم‌السلام، نشر معارف آنها، و توجه مردم عالَم به اهل‌بیت پیامبر علیهم‌السلام) و هدایت و راهنمایی ایشان، می‌باشد. و این سیره یکی از عوامل برپایی مراسم عزا و وعظ و سخنرانی می‌باشد که ما در عزا و شادی این امامان به آنها تمسک می‌کنیم.
اما در نهایت حضرت بعد از کلی مصیبت در حادثه کربلا و بعد از آن، در سال ۱۱۴ و یا ۱۱۷ هجری به حسب بعضی از روایات شیعه توسط ابراهیم بن ولید بن عبدالملک برادرزاده هشام خلیفه اموی مسموم شده و به شهادت رسیدند.
م/۱۱۰
نظر شما