به گزارش تابش کوثر، با پیشروی سریع چین به‌سوی انرژی‌های پاک و کاهش تدریجی تقاضای جهانی نفت، آینده اقتصادی ایران که وابسته به صادرات نفت و بازار چین است، با چالش‌های اساسی روبرو شده است.

چین که هم‌اکنون بزرگ‌ترین واردکننده نفت خام جهان محسوب می‌شود و روزانه بیش از ۱۴ میلیون بشکه نفت مصرف می‌کند، در سال‌های اخیر به ستون اصلی تعادل بازار جهانی نفت تبدیل شده است. ایران نیز، به‌ویژه در دوران تحریم، چین را به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار نفت خود حفظ کرده و بخش بزرگی از درآمدهای ارزی کشور به این بازار وابسته مانده است.

با این حال، چین با سرعت بالا در حال حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر است. این کشور در سال ۲۰۲۳ بیش از ۸۹ میلیارد دلار در پروژه‌های بادی و خورشیدی سرمایه‌گذاری کرده و اکنون بزرگ‌ترین تولیدکننده برق تجدیدپذیر جهان است.

بر اساس برنامه‌های توسعه دولت چین، تا سال ۲۰۳۰ حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد از مصرف انرژی اولیه این کشور از منابع تجدیدپذیر تأمین خواهد شد. توسعه خودروهای برقی، قطارهای پرسرعت و بهره‌وری بالاتر انرژی در صنایع سنگین از جمله نشانه‌های جدی برای کاهش وابستگی پکن به سوخت‌های فسیلی به شمار می‌رود.

کاهش تقاضای نفت چین می‌تواند فشار شدیدی بر قیمت‌های جهانی وارد کرده و مازاد عرضه در بازار نفت ایجاد کند. در چنین وضعیتی، کشورهایی مانند ایران برای حفظ سهم بازار و درآمدهای نفتی با بحران مواجه خواهند شد.

وابستگی شدید ایران به بازار نفتی چین، آسیب‌پذیری اقتصاد کشور را افزایش داده است. در صورت کاهش واردات نفت چین، احتمال از دست رفتن بازار اصلی صادراتی ایران وجود دارد؛ رخدادی که می‌تواند به کاهش شدید درآمد ارزی، تورم، کسری بودجه و بحران در تأمین کالاهای اساسی منجر شود.

در این شرایط، تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی، توسعه صادرات غیرنفتی و سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی نفت و گاز از ضرورت‌های راهبردی اقتصاد کشور به شمار می‌آیند.

بر پایه گزارش سالانه آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، رشد تقاضای جهانی نفت با روند کاهشی مواجه است و پیش‌بینی می‌شود تا پایان دهه جاری به اوج رسیده و سپس نزولی شود. این تحلیل تأکید دارد کشورهایی مانند چین و عربستان سعودی به دلیل پیشرفت فناوری‌های پاک، مصرف نفت خود را کاهش خواهند داد.

در این گزارش آمده است: «در چین، گسترش سریع خودروهای برقی بر مصرف نفت تأثیر گذاشته و پیش‌بینی می‌شود مصرف نفت این کشور در سال ۲۰۳۰ تفاوت چندانی با سال ۲۰۲۴ نداشته باشد.» همچنین در عربستان سعودی نیز حرکت به سمت جایگزینی نفت با گاز و انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق موجب افت مصرف خواهد شد.

در مقابل، هند با رشد تولید ناخالص داخلی، شهرنشینی و صنعتی‌شدن، شاهد افزایش مصرف نفت خواهد بود و پیش‌بینی می‌شود بیشترین سهم رشد مصرف جهانی را در دهه آینده به خود اختصاص دهد.

آژانس بین‌المللی انرژی تأکید کرده است: «رشد ضعیف اقتصادی، تنش‌های تجاری و جایگزینی نفت در حمل‌ونقل و تولید برق از عوامل کاهش تقاضای جهانی نفت هستند.»

از سال ۲۰۲۶ به بعد، صنعت پتروشیمی عامل اصلی رشد تقاضای نفت خواهد بود و مسیر مصرف از سوخت حمل‌ونقل به خوراک صنایع شیمیایی تغییر خواهد کرد.

با وجود کاهش رشد پیش‌بینی‌شده، ظرفیت پالایشی جدید از میزان تعطیلی پالایشگاه‌ها فراتر خواهد رفت و به‌ویژه برای پالایشگاه‌های پرهزینه اروپا و ساحل غربی آمریکا، خطر مازاد ظرفیت را ایجاد خواهد کرد.

تحولات ژئوپلیتیکی، تنش‌های تجاری و نوسانات سیاستی نیز بر افق بازار نفت سایه انداخته‌اند. در این میان، سازمان اوپک برخلاف IEA بر تداوم رشد تقاضای نفت تا میانه قرن تأکید کرده و کاهش مصرف نفت را پس از سال ۲۰۳۰ قابل‌ملاحظه می‌داند.

م/۱۱۰*